Na czym polega upadłość konsumencka? Poradnik dłużnika

Upadłość konsumencka to formalne postępowanie sądowe przeznaczone dla osób fizycznych, które nie prowadzą działalności gospodarczej i stały się niewypłacalne. Jej głównym celem jest oddłużenie, czyli częściowe lub nawet całkowite umorzenie długów, których konsument nie jest w stanie spłacić. Proces ten, choć może wydawać się skomplikowany, daje szansę na nowy start finansowy. Polega on na złożeniu wniosku do sądu, który po jego pozytywnym rozpatrzeniu powołuje syndyka do zarządzania majątkiem dłużnika (jeśli taki istnieje) i przygotowania planu spłaty wierzycieli lub wniosku o umorzenie zobowiązań. Całe postępowanie ma na celu zaspokojenie wierzycieli w możliwie najwyższym stopniu, przy jednoczesnym umożliwieniu dłużnikowi powrotu do normalnego funkcjonowania bez przytłaczającego ciężaru długów. Pamiętajmy jednak, że jest to rozwiązanie ostateczne, nieprzeznaczone dla każdego.  

Czym jest upadłość konsumencka i dla kogo jest przeznaczona?

Upadłość konsumencka to specyficzny rodzaj postępowania upadłościowego, uregulowany w polskim prawie, głównie w ustawie Prawo upadłościowe (w szczególności w Tytule V, Art. 491^1 i następne). Jest to procedura sądowa stworzona z myślą o konkretnej grupie osób – konsumentach, którzy stali się niewypłacalni. Kluczowe jest tutaj zrozumienie obu tych pojęć. Konsumentem w tym kontekście jest osoba fizyczna, której niewypłacalność nie powstała w związku z prowadzoną przez nią działalnością gospodarczą. Nawet jeśli ktoś prowadził firmę w przeszłości, ale jego długi nie są z nią związane lub firma została zamknięta dawno temu, nadal może kwalifikować się jako konsument.

Drugim warunkiem jest niewypłacalność. Oznacza ona stan, w którym dłużnik trwale utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Prawo domniemywa, że taka sytuacja ma miejsce, jeśli opóźnienie w spłacie długów przekracza trzy miesiące. Nie chodzi tu o chwilowe problemy finansowe, ale o sytuację, w której dana osoba obiektywnie nie jest w stanie regulować swoich długów (np. rat kredytów, pożyczek, rachunków) i nie ma perspektyw na poprawę tej sytuacji w najbliższym czasie. Upadłość konsumencka jest więc dedykowana osobom prywatnym, które wpadły w pętlę zadłużenia i nie widzą innej możliwości wyjścia z tej trudnej sytuacji.

Kluczowe cele i założenia postępowania upadłościowego

Głównym i najważniejszym celem upadłości konsumenckiej z perspektywy dłużnika jest uzyskanie oddłużenia. Chodzi o stworzenie prawnej możliwości uwolnienia się od ciężaru długów, które powstały przed dniem ogłoszenia upadłości, a których dłużnik nie jest w stanie spłacić ani teraz, ani w dającej się przewidzieć przyszłości. To szansa na tzw. “nowy start”, czyli możliwość powrotu do normalnego życia gospodarczego bez piętna starych zobowiązań. Jest to wyraz społecznej solidarności i próba przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu osób nadmiernie zadłużonych.

Jednak postępowanie upadłościowe ma również na celu ochronę interesów wierzycieli. Dlatego drugim ważnym celem jest maksymalne możliwe zaspokojenie roszczeń wierzycieli z majątku dłużnika. Postępowanie ma zapewnić, aby proces ten odbywał się w sposób uporządkowany, sprawiedliwy i pod nadzorem sądu oraz syndyka. Syndyk dąży do spieniężenia majątku upadłego (jeśli taki istnieje i wchodzi w skład masy upadłości) i podziału uzyskanych środków między wierzycieli zgodnie z zasadami prawa upadłościowego.

Postępowanie opiera się na założeniu uczciwości dłużnika. Sąd bada przyczyny niewypłacalności i zachowanie dłużnika przed złożeniem wniosku. Chociaż przepisy zostały znacznie zliberalizowane w marcu 2020 roku i sąd bada te kwestie głównie na etapie ustalania planu spłaty, a nie samego ogłoszenia upadłości, to rażące niedbalstwo lub celowe działanie na szkodę wierzycieli może wpłynąć na warunki oddłużenia lub nawet je uniemożliwić.

Jak wygląda proces upadłości konsumenckiej krok po kroku?

Proces upadłości konsumenckiej można podzielić na kilka głównych etapów, które następują po sobie w określonej kolejności. Wszystko zaczyna się od inicjatywy samego dłużnika.

Pierwszym krokiem jest przygotowanie i złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Jest to formalne pismo kierowane do właściwego sądu rejonowego (wydziału gospodarczego ds. upadłościowych i restrukturyzacyjnych). Wniosek musi zawierać szereg danych: dane dłużnika, listę wierzycieli wraz z wysokością wierzytelności i terminami zapłaty, spis majątku dłużnika (nawet jeśli jest on niewielki lub zerowy), informacje o dochodach oraz uzasadnienie wniosku, w którym opisuje się przyczyny niewypłacalności. Poprawne przygotowanie wniosku jest kluczowe dla sprawnego przebiegu postępowania.

Drugi krok to rozpoznanie wniosku przez sąd. Sąd analizuje złożone dokumenty, sprawdza wymogi formalne i ocenia, czy dłużnik faktycznie jest niewypłacalnym konsumentem. Sąd może wezwać dłużnika do uzupełnienia braków lub złożenia dodatkowych wyjaśnień, a w niektórych przypadkach wyznaczyć rozprawę. Efektem tego etapu jest wydanie postanowienia o ogłoszeniu upadłości lub postanowienia o oddaleniu wniosku (jeśli np. dłużnik nie jest konsumentem lub nie jest niewypłacalny).

Trzeci krok to właściwe postępowanie upadłościowe, które rozpoczyna się po ogłoszeniu upadłości. Sąd wyznacza syndyka, który przejmuje zarząd nad majątkiem dłużnika wchodzącym w skład tzw. masy upadłości. Syndyk kontaktuje się z wierzycielami, sporządza listę wierzytelności, a jeśli dłużnik posiada majątek podlegający likwidacji (np. nieruchomość, samochód – z wyłączeniem przedmiotów niezbędnych do życia i pracy), dokonuje jego spieniężenia. Dłużnik ma obowiązek ścisłej współpracy z syndykiem i sądem, udzielania informacji i wydania majątku.

Czwarty krok to ustalenie sposobu zakończenia postępowania. Po wykonaniu czynności likwidacyjnych (lub stwierdzeniu braku majątku) syndyk przedstawia sądowi propozycję planu spłaty wierzycieli lub wnosi o umorzenie zobowiązań bez planu spłaty albo o warunkowe umorzenie. Sąd podejmuje ostateczną decyzję w tej kwestii, biorąc pod uwagę możliwości zarobkowe dłużnika, koszty utrzymania i przyczyny niewypłacalności.

Ile trwa upadłość konsumencka i jakie są jej skutki?

Czas trwania postępowania upadłościowego jest bardzo zróżnicowany i zależy od wielu czynników. Nie ma jednej, stałej odpowiedzi na pytanie, ile trwa upadłość. W prostych sprawach, gdzie dłużnik nie posiada majątku do likwidacji, a lista wierzycieli jest krótka, całe postępowanie od złożenia wniosku do wydania przez sąd postanowienia o ustaleniu planu spłaty lub umorzeniu zobowiązań może zająć około 6 do 12 miesięcy. Jednak w bardziej skomplikowanych przypadkach, na przykład gdy konieczna jest likwidacja nieruchomości, istnieje wielu wierzycieli lub pojawiają się spory prawne, postępowanie może trwać nawet kilka lat.

Do tego należy doliczyć czas trwania ewentualnego planu spłaty wierzycieli. Sąd ustala go na okres nie dłuższy niż 36 miesięcy (3 lata). Jednak w sytuacjach, gdy sąd uzna, że niewypłacalność była wynikiem rażącego niedbalstwa lub celowego działania dłużnika, plan spłaty może zostać wydłużony do maksymalnie 84 miesięcy (7 lat). Dopiero po rzetelnym wykonaniu planu spłaty następuje ostateczne umorzenie pozostałych zobowiązań.

Ogłoszenie upadłości konsumenckiej niesie ze sobą szereg istotnych skutków dla dłużnika (słabe strony upadłości konsumenckiej, ale też dobre strony takiego działania):

• Zawieszenie, a następnie umorzenie postępowań egzekucyjnych: Komornicy nie mogą już prowadzić egzekucji z majątku wchodzącego do masy upadłości.
• Utrata zarządu nad majątkiem: Dłużnik traci prawo do dysponowania swoim majątkiem wchodzącym do masy upadłości – zarządza nim syndyk.
• Konieczność współpracy z syndykiem: Dłużnik musi udzielać wszelkich informacji i udostępniać dokumenty.
• Możliwość oddłużenia: To główna korzyść – szansa na uwolnienie się od długów.
• Negatywny wpis w historii kredytowej: Informacja o upadłości jest odnotowywana m.in. w BIK i Krajowym Rejestrze Zadłużonych, co utrudnia uzyskanie kredytu w przyszłości.

Zakończenie postępowania: Plan spłaty, umorzenie czy odmowa?

Po przeprowadzeniu głównych czynności przez syndyka, sąd decyduje o sposobie zakończenia oddłużenia. Istnieje kilka podstawowych możliwości:

1. Ustalenie planu spłaty wierzycieli: Jest to najczęstszy scenariusz. Sąd, biorąc pod uwagę możliwości zarobkowe dłużnika, koszty jego utrzymania i osób na jego utrzymaniu, ustala, jaką część swoich dochodów dłużnik będzie przeznaczał na spłatę długów przez określony czas (do 36 lub 84 miesięcy). Po sumiennym wykonaniu planu, pozostałe niespłacone zobowiązania (powstałe przed dniem ogłoszenia upadłości i objęte planem) zostają umorzone.
2. Umorzenie zobowiązań bez ustalenia planu spłaty: Ta opcja jest możliwa, gdy osobista sytuacja dłużnika jest na tyle trudna (np. z powodu ciężkiej choroby, trwałej niezdolności do pracy, bardzo niskich dochodów na granicy minimum egzystencji), że jest oczywiste, iż nie byłby on w stanie dokonać jakichkolwiek spłat w ramach planu. Wówczas sąd może od razu umorzyć wszystkie zobowiązania objęte postępowaniem.
3. Warunkowe umorzenie zobowiązań bez ustalenia planu spłaty: Sąd może zastosować to rozwiązanie, jeśli niezdolność dłużnika do dokonywania spłat nie ma charakteru trwałego. Zobowiązania są umarzane warunkowo na okres 5 lat. W tym czasie dłużnik (ani wierzyciele) mogą złożyć wniosek o ustalenie planu spłaty, jeśli sytuacja materialna dłużnika znacząco się poprawi. Jeśli w ciągu 5 lat taki wniosek nie zostanie złożony i uwzględniony, zobowiązania zostają definitywnie umorzone.
4. Odmowa ustalenia planu spłaty lub umorzenia zobowiązań: Jest to najmniej korzystny scenariusz, stosowany w wyjątkowych sytuacjach, np. gdy dłużnik w sposób celowy doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień, działał na szkodę wierzycieli, ukrywał majątek lub podawał nieprawdziwe informacje we wniosku. W takim przypadku postępowanie upadłościowe kończy się, ale długi nie zostają umorzone.

Upadłość jako ostateczność – Kancelaria EUROLEGE radzi

Chociaż upadłość konsumencka jest potężnym narzędziem oddłużeniowym, należy ją traktować jako absolutną ostateczność. Zanim podejmiesz decyzję o złożeniu wniosku, konieczne jest dokładne rozważenie wszystkich dostępnych opcji. Zawsze warto podjąć próbę rozwiązania problemu zadłużenia za pomocą mniej radykalnych metod.

Należy najpierw spróbować innych form oddłużania, takich jak negocjacje z wierzycielami w celu restrukturyzacji długu, zawarcie ugody czy konsolidacja zobowiązań. Często okazuje się, że wierzyciele są skłonni do ustępstw, jeśli widzą realną wolę spłaty zadłużenia, nawet na zmienionych warunkach. Co więcej, możliwości działania istnieją niekiedy nawet na etapie egzekucji komorniczej. Można analizować podstawy prowadzonej egzekucji, kwestionować wysokość zadłużenia lub próbować zawrzeć porozumienie z wierzycielem za pośrednictwem komornika.

Takimi sprawami, obejmującymi kompleksowe oddłużanie na różnych etapach – od negocjacji, przez obronę sądową, aż po wsparcie w postępowaniu egzekucyjnym i upadłościowym – od ponad 10 lat zajmuje się Kancelaria EUROLEGE. Nasi specjaliści zawsze analizują indywidualną sytuację klienta, poszukując najlepszego i najmniej dolegliwego rozwiązania. Rekomendujemy upadłość konsumencką dopiero wtedy, gdy inne metody zawiodą lub są obiektywnie niemożliwe do zastosowania. Jeśli zmagasz się z długami, skontaktuj się z nami – pomożemy Ci ocenić Twoją sytuację i wybrać najwłaściwszą ścieżkę wyjścia z zadłużenia.