Przedawnienie roszczeń – Terminy i zasady

Czy długi mogą zniknąć z czasem? Odpowiedź brzmi: tak, dzięki instytucji przedawnienia roszczeń. Przedawnienie oznacza, że po upływie określonego w przepisach prawa terminu, ten, kto ma dług, może uchylić się od jego zapłaty, jeśli wierzyciel wystąpi z roszczeniem do sądu. W praktyce oznacza to, że po upływie terminu przedawnienia, roszczenie wierzyciela staje się tzw. zobowiązaniem naturalnym, czyli takim, którego zapłaty nie można skutecznie dochodzić przed sądem. W tym artykule wyjaśnimy, czym jest przedawnienie roszczeń w polskim prawie cywilnym, jakie są ogólne i szczególne terminy przedawnienia, jak prawidłowo obliczać te terminy, ze szczególnym uwzględnieniem przedawnienia roszczeń z tytułu pożyczek i kredytów bankowych. Podkreślimy również, że samodzielne ustalenie terminu przedawnienia może być ryzykowne, a nieumiejętne działania mogą prowadzić do uznania długu, co uniemożliwi powołanie się na przedawnienie.

Czym jest przedawnienie roszczeń w świetle prawa cywilnego?

Instytucja przedawnienia roszczeń jest uregulowana w Kodeksie cywilnym. Zgodnie z art. 117 § 2 Kodeksu cywilnego, po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Oznacza to, że przedawnienie nie powoduje wygaśnięcia samego długu, ale daje dłużnikowi możliwość odmowy jego zapłaty, jeśli wierzyciel zdecyduje się na dochodzenie roszczenia przed sądem.  

Przedawnienie ma na celu stabilizację obrotu prawnego. Po pewnym czasie trudniej jest zgromadzić dowody na istnienie roszczenia, a dochodzenie starych długów mogłoby być niesprawiedliwe. Przedawnienie motywuje również wierzycieli do szybkiego dochodzenia swoich praw.

Warto podkreślić, że sąd z urzędu nie uwzględnia przedawnienia, chyba, że sprawa dotyczy pozwanego konsumenta. Dłużnik niebędący konsumentem, który chce skorzystać z tego zarzutu, musi wyraźnie podnieść go w postępowaniu sądowym. Jeśli tego nie zrobi, sąd zasądzi od niego zapłatę długu, nawet jeśli roszczenie było przedawnione.

Ogólne terminy przedawnienia roszczeń

Kodeks cywilny przewiduje ogólny termin przedawnienia roszczeń, który ma zastosowanie do większości sytuacji, jeśli przepisy szczególne nie stanowią inaczej. Zgodnie z art. 118 Kodeksu cywilnego, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata.  

Termin sześcioletni dotyczy zatem większości roszczeń majątkowych.

Termin trzyletni dotyczy między innymi:

• Roszczeń o świadczenia okresowe, czyli takie, które powtarzają się w określonych odstępach czasu, np. roszczenia o czynsz najmu, alimenty (za okresy zaległe), odsetki.
• Roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, bez względu na rodzaj tej działalności i charakter roszczenia (np. roszczenia z umów handlowych).

Należy pamiętać, że te terminy są ogólne i istnieją liczne wyjątki przewidziane w przepisach szczególnych. Dlatego zawsze warto sprawdzić, czy w konkretnej sytuacji nie obowiązuje inny termin przedawnienia.

Warto odnotować, że termin przedawnienia roszczeń 2 lat i dłuższych (np. 3 lata) upływa z końcem roku, na który przypada przedawnienie.

Szczególne terminy przedawnienia roszczeń

Oprócz ogólnych terminów przedawnienia, Kodeks cywilny i inne ustawy przewidują szczególne terminy przedawnienia dla określonych rodzajów roszczeń. Przykłady takich terminów to:

• Roszczenia z umowy o dzieło: Dwa lata od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane – od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane (art. 646 k.c.).
• Roszczenia z umowy sprzedaży: Dwa lata od dnia wydania rzeczy kupującemu (art. 554 k.c.).  
• Roszczenia z tytułu przewozu osób i rzeczy: Jeden rok (art. 792 i 793 k.c.).
• Roszczenia z tytułu czynów niedozwolonych (odszkodowania): Trzy lata od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia, jednak nie więcej niż dziesięć lat od dnia zdarzenia wywołującego szkodę. W przypadku szkody wynikłej ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem dwudziestu lat od dnia popełnienia przestępstwa, bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. 

Jak widać, terminy przedawnienia są zróżnicowane i zależą od rodzaju roszczenia. Dlatego dokładna analiza konkretnej sytuacji jest niezbędna do ustalenia właściwego terminu.

Jak liczyć termin przedawnienia roszczeń?

Prawidłowe obliczenie terminu przedawnienia roszczeń jest kluczowe. Zgodnie z art. 119 Kodeksu cywilnego, terminy przedawnienia liczy się w dniach, miesiącach i latach.

Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Co to oznacza? Zasadniczo jest to dzień, w którym wierzyciel mógł po raz pierwszy skutecznie zażądać od dłużnika spełnienia świadczenia albo dzień oznaczony w umowie zawartej pomiędzy stronami, np. data zapłaty czynszu najmu.

Terminy przedawnienia wyrażone w latach kończą się z upływem tego dnia w ostatnim roku terminu, który odpowiada początkowemu dniowi terminu. Jeśli takiego dnia w ostatnim roku nie ma, termin upływa w ostatnim dniu tego roku. Terminy przedawnienia wyrażone w miesiącach kończą się z upływem tego dnia w ostatnim miesiącu terminu, który odpowiada początkowemu dniowi terminu. Jeśli takiego dnia w ostatnim miesiącu nie ma, termin upływa w ostatnim dniu tego miesiąca. Jeżeli termin przedawnienia jest oznaczony w dniach, liczy się go od dnia następującego po dniu, w którym roszczenie stało się wymagalne.

Przykład: Jeżeli roszczenie z tytułu niezapłaconej faktury stało się wymagalne 15 marca 2023 roku, to 3-letni termin przedawnienia upłynie 31 grudnia 2026 roku.

Ważne jest również uwzględnienie okoliczności, które mogą powodować przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia.

Przedawnienie roszczeń z tytułu pożyczek i kredytów bankowych

Roszczenia banków z tytułu udzielonych kredytów i pożyczek są roszczeniami związanymi z prowadzeniem działalności gospodarczej. Zgodnie z ogólną zasadą, termin ich przedawnienia wynosi trzy lata.

Bieg przedawnienia roszczenia banku rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Zazwyczaj jest to dzień, w którym miała nastąpić spłata raty kredytu lub pożyczki. W przypadku wypowiedzenia umowy kredytowej lub pożyczki, całość zadłużenia staje się natychmiast wymagalna, a bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia następującego po upływie terminu do spłaty wskazanego w wypowiedzeniu.

Należy jednak pamiętać, że bieg przedawnienia może zostać przerwany przez różne czynności. Do przerwania biegu przedawnienia dochodzi między innymi przez:

• Wszczęcie postępowania mediacyjnego
• Wszczęcie postępowania przed sądem polubownym
• Każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. Najczęstszym przykładem jest wniesienie pozwu przez bank do sądu.  
• Uznanie roszczenia przez dłużnika. Uznanie długu może nastąpić w sposób wyraźny (np. w pisemnym oświadczeniu) lub dorozumiany (np. poprzez częściową spłatę długu, prośbę o rozłożenie na raty).

Po przerwaniu biegu przedawnienia termin ten biegnie na nowo.

Przykład: Jeżeli termin przedawnienia roszczenia banku z tytułu kredytu upływał 1 stycznia 2025 roku, ale bank wniósł pozew przeciwko dłużnikowi 1 grudnia 2024 roku, bieg przedawnienia został przerwany. Po zakończeniu postępowania sądowego (np. po uprawomocnieniu się wyroku), termin przedawnienia zacznie biec na nowo.

Ostrożność w kwestii przedawnienia – ważne uwagi dla dłużników

Samodzielne ustalenie, czy roszczenie uległo przedawnieniu, może być trudne i ryzykowne. Złożoność przepisów dotyczących terminów przedawnienia, ich biegu, zawieszenia i przerwania sprawia, że łatwo o pomyłkę.

Szczególnie niebezpieczne jest kontaktowanie się z wierzycielem w sprawie potencjalnego przedawnienia, jeśli nie masz pewności, że ono rzeczywiście nastąpiło. Wysłanie pisma z zapytaniem o przedawnienie lub podjęcie rozmowy na ten temat może zostać potraktowane przez wierzyciela jako dorozumiane uznanie długu. Zgodnie z art. 123 § 1 pkt 2 Kodeksu cywilnego, uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje, przerywa bieg przedawnienia. Uznanie długu powoduje, że termin przedawnienia zaczyna biec na nowo, co znacząco utrudnia lub wręcz uniemożliwia skuteczne powołanie się na przedawnienie w przyszłości.

Dlatego, jeśli podejrzewasz, że Twoje roszczenie mogło ulec przedawnieniu, zamiast kontaktować się bezpośrednio z wierzycielem, skonsultuj się z prawnikiem lub kancelarią oddłużeniową. Specjalista przeanalizuje Twoją sytuację, sprawdzi terminy przedawnienia i doradzi Ci, jakie kroki powinieneś podjąć, aby skutecznie skorzystać z zarzutu przedawnienia w ewentualnym postępowaniu sądowym. Profesjonalna pomoc prawna jest kluczowa, aby uniknąć błędów, które mogą Cię kosztować utratę możliwości powołania się na przedawnienie i konieczność spłaty przedawnionego długu.