Rozliczenia z bankiem po stwierdzeniu nieważności umowy frankowej – Poradnik

Planujesz pozwać bank w sprawie kredytu frankowego lub jesteś już w trakcie postępowania sądowego? Jednym z kluczowych aspektów, który budzi wiele pytań, są rozliczenia z bankiem po ewentualnym stwierdzeniu nieważności umowy. Ten poradnik kompleksowo wyjaśni Ci, jak wygląda proces rozliczenia z bankiem po stwierdzeniu nieważności umowy frankowej. Dowiesz się, jakie roszczenia przysługują Tobie i bankowi oraz na co zwrócić szczególną uwagę, aby zabezpieczyć swoje interesy.

Stwierdzenie nieważności umowy frankowej – co to oznacza?

Stwierdzenie przez sąd nieważności umowy kredytu frankowego oznacza, że umowa ta od samego początku nie wywołała skutków prawnych. Traktuje się ją tak, jakby nigdy nie została zawarta. Taka sytuacja ma miejsce najczęściej w przypadku uznania przez sąd, że umowa zawierała niedozwolone klauzule waloryzacyjne, które naruszają prawa konsumenta.

Konsekwencją stwierdzenia nieważności umowy jest konieczność wzajemnego rozliczenia się stron. Zarówno kredytobiorca, jak i bank muszą zwrócić sobie to, co świadczyli na podstawie nieważnej umowy. Podstawą prawną dla tych roszczeń jest art. 405 Kodeksu cywilnego, który stanowi, że kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.  

W kontekście umowy frankowej, kredytobiorca będzie zobowiązany do zwrotu otrzymanego kapitału kredytu, natomiast bank będzie musiał zwrócić kredytobiorcy wszystkie wpłacone przez niego środki, w tym raty kapitałowo-odsetkowe, prowizje, opłaty i składki ubezpieczeniowe.

Dwie teorie rozliczeń – teoria salda i teoria dwóch kondykcji

W praktyce sądowej wykształciły się dwie główne teorie dotyczące rozliczeń po stwierdzeniu nieważności umowy frankowej:

• Teoria salda: Zgodnie z tą teorią, sąd dokonuje potrącenia wzajemnych roszczeń stron. Kredytobiorca musi zwrócić bankowi jedynie różnicę między wypłaconym kapitałem a sumą wpłaconych rat. Jeśli suma wpłaconych rat przewyższa wypłacony kapitał, to bank jest zobowiązany do zwrotu tej nadwyżki kredytobiorcy.
• Teoria dwóch kondykcji (dwóch odrębnych roszczeń): Zgodnie z tą teorią, roszczenia kredytobiorcy o zwrot wpłaconych rat oraz roszczenie banku o zwrot wypłaconego kapitału są traktowane jako dwa odrębne i niezależne roszczenia. Oznacza to, że kredytobiorca musi zwrócić bankowi pełną kwotę wypłaconego kapitału, a bank musi zwrócić kredytobiorcy wszystkie wpłacone przez niego środki.

Aktualna linia orzecznicza Sądu Najwyższego oraz Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) opowiada się za teorią dwóch kondykcji. To oznacza, że w przypadku wygranej sprawy i stwierdzenia nieważności umowy frankowej, bank będzie musiał zwrócić Ci wszystkie wpłacone raty i inne opłaty, a Ty będziesz zobowiązany do zwrotu jedynie otrzymanego kapitału kredytu.

Roszczenia kredytobiorcy po stwierdzeniu nieważności umowy

Po stwierdzeniu nieważności umowy frankowej, jako kredytobiorca masz prawo do dochodzenia od banku zwrotu wszystkich świadczeń, które spełniłeś na podstawie nieważnej umowy. Obejmuje to w szczególności:

• Wszystkie wpłacone raty kapitałowo-odsetkowe (zarówno w części kapitałowej, jak i odsetkowej).
• Pobrane przez bank prowizje i opłaty związane z udzieleniem kredytu.
• Opłacone składki ubezpieczeniowe, jeśli były powiązane z umową kredytową.
• Koszty związane z zawarciem umowy, takie jak opłaty notarialne (w części dotyczącej czynności banku).

Roszczenie o zwrot tych środków staje się wymagalne z chwilą złożenia przez Ciebie oświadczenia o potrąceniu z roszczeniem banku o zwrot kapitału lub z chwilą uprawomocnienia się wyroku stwierdzającego nieważność umowy, w zależności od przyjętej linii orzeczniczej i konkretnego przypadku.

Warto pamiętać, że roszczenia z tytułu nienależnego świadczenia przedawniają się z upływem ogólnego terminu przedawnienia, który wynosi obecnie sześć lat. Bieg terminu przedawnienia roszczeń konsumenta rozpoczyna się od dnia, w którym dowiedział się lub powinien się dowiedzieć o abuzywnym charakterze klauzul zawartych w umowie.

Roszczenie banku o zwrot kapitału – kiedy i jak dochodzone?

Po stwierdzeniu nieważności umowy frankowej, również bank ma roszczenie o zwrot wypłaconego Tobie kapitału kredytu. Roszczenie to również podlega ogólnemu terminowi przedawnienia wynoszącemu trzy lat.

Kwestią sporną pozostaje moment, od którego rozpoczyna się bieg terminu przedawnienia roszczenia banku o zwrot kapitału. Zgodnie z dominującą linią orzeczniczą, bieg ten rozpoczyna się od dnia, w którym umowa kredytowa stała się trwale bezskuteczna, co następuje najczęściej z chwilą złożenia przez kredytobiorcę oświadczenia o braku zgody na dalsze trwanie umowy po wyeliminowaniu z niej niedozwolonych klauzul.

W praktyce, banki najczęściej zgłaszają swoje roszczenie o zwrot kapitału w odpowiedzi na pozew kredytobiorcy lub w odrębnym powództwie po uprawomocnieniu się wyroku stwierdzającego nieważność umowy.

Warto podkreślić, że Sąd Najwyższy w swojej uchwale z dnia 7 maja 2021 r. (III CZP 6/21) potwierdził, że w przypadku uznania umowy kredytu frankowego za nieważną, bankowi przysługuje roszczenie o zwrot wypłaconego kapitału, a kredytobiorcy – roszczenie o zwrot wpłaconych rat. Jednocześnie SN wskazał, że bieg terminu przedawnienia roszczeń konsumenta rozpoczyna się od momentu, w którym dowiedział się on o abuzywności klauzul.

Potrącenie roszczeń – praktyczny aspekt rozliczeń

Po stwierdzeniu nieważności umowy frankowej i powstaniu wzajemnych roszczeń, najczęściej dochodzi do potrącenia tych roszczeń. Potrącenie jest instytucją prawa cywilnego, która pozwala na umorzenie wzajemnych wierzytelności przez zaliczenie jednej z nich na poczet drugiej.

W praktyce, po uprawomocnieniu się wyroku stwierdzającego nieważność umowy, Twój prawnik może skierować do banku oświadczenie o potrąceniu Twojego roszczenia o zwrot wpłaconych środków z roszczeniem banku o zwrot wypłaconego kapitału.

W takim oświadczeniu należy precyzyjnie wskazać obie wierzytelności, ich wysokość oraz wyrazić wolę potrącenia. W wyniku potrącenia, obie wierzytelności umarzają się do wysokości wierzytelności niższej. Jeśli Twoje roszczenie o zwrot wpłaconych środków jest wyższe niż roszczenie banku o zwrot kapitału, bank będzie zobowiązany do zapłaty na Twoją rzecz różnicy.

Ważne jest, aby oświadczenie o potrąceniu zostało sporządzone prawidłowo i doręczone bankowi w sposób umożliwiający udowodnienie tego faktu (np. listem poleconym za potwierdzeniem odbioru).

Wynagrodzenie za korzystanie z kapitału – kontrowersyjna kwestia

Jedną z najbardziej kontrowersyjnych kwestii związanych z rozliczeniami po stwierdzeniu nieważności umowy frankowej jest roszczenie banków o tzw. wynagrodzenie za korzystanie z kapitału. Banki argumentują, że przez okres obowiązywania nieważnej umowy kredytobiorca bezpłatnie korzystał z ich kapitału i w związku z tym powinny otrzymać za to wynagrodzenie.

Stanowisko Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w tej kwestii jest jednoznaczne i korzystne dla konsumentów. W swoim wyroku z dnia 15 czerwca 2023 r. w sprawie C-520/21 TSUE orzekł, że prawo Unii nie stoi na przeszkodzie wykładni przepisów krajowych, zgodnie z którą w przypadku uznania umowy kredytu za nieważną z powodu zawarcia w niej nieuczciwych warunków, konsument nie może domagać się od banku innego od zwrotu zapłaconych rat odszkodowania, natomiast bankowi takie roszczenie co do zasady nie przysługuje.

Oznacza to, że polskie sądy w większości odrzucają roszczenia banków o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału w przypadku stwierdzenia nieważności umowy frankowej. Kierują się przy tym zasadą ochrony konsumenta przed skutkami nieuczciwych praktyk banków.

Podsumowanie – zabezpiecz swoje interesy po wygranej z bankiem

Stwierdzenie nieważności umowy frankowej to ogromny sukces dla kredytobiorcy, ale wiąże się również z koniecznością przeprowadzenia rozliczeń z bankiem. Pamiętaj, że aktualna linia orzecznicza TSUE i Sądu Najwyższego jest korzystna dla Frankowiczów, opowiadając się za teorią dwóch kondykcji i ograniczając możliwość dochodzenia przez banki wynagrodzenia za korzystanie z kapitału.

Po wygranej sprawie, niezwłocznie skontaktuj się ze swoim prawnikiem, który pomoże Ci w prawidłowym przeprowadzeniu rozliczeń z bankiem, w tym w przygotowaniu i wysłaniu oświadczenia o potrąceniu wzajemnych roszczeń. Dzięki profesjonalnej pomocy prawnej zabezpieczysz swoje interesy i unikniesz potencjalnych problemów związanych z rozliczeniami po stwierdzeniu nieważności Twojej umowy frankowej. Nie wahaj się dochodzić swoich praw – sprawiedliwość jest po Twojej stronie!